Cảnh “chợ chiều” của các KKT cửa khẩu miền Trung

Là điểm nhấn quan trọng tại những vị trí chiến lược trên tuyến Hành lang kinh tế Đông - Tây kéo qua 4 nước Việt Nam - Lào - Thái Lan - Myanmar, nhưng các KKT cửa khẩu của khu vực miền Trung như Lao Bảo (Quảng Trị), Cầu Treo (Hà Tĩnh), Bờ Y (Kon Tum)… một thời tấp nập kẻ bán, người mua, nay lâm vào cảnh “chợ chiều”.

Chia sẻ với phóng viên Báo Đầu tư, ông Nguyễn Văn Bình, Phó trưởng ban Quản lý KKT tỉnh Quảng Trị cho biết, một trong những kỷ lục mà Quảng Trị làm được là biến Lao Bảo thành KKT cửa khẩu có hệ thống hạ tầng hoàn chỉnh và sầm uất nhất miền Trung, với tổng vốn đầu tư lên đến 1.663 tỷ đồng (trong đó, chỉ có 863 tỷ đồng vốn ngân sách nhà nước) tại thời điểm khó khăn về kinh tế (2005 - 2010). “Nhưng giờ nhìn lại nơi đây, rất đắng lòng…”, ông Bình ngậm ngùi.

Được thành lập năm 1998 với tên gọi Khu vực Khuyến khích phát triển kinh tế - thương mại Lao Bảo, đến năm 2005, khu này được hưởng chính sách ưu đãi đặc thù và trở thành một KKT - thương mại đặc biệt. Những năm 2008 - 2010 là giai đoạn “đỉnh cao” của KKT Lao Bảo: 67 dự ánđầu tư, trong đó, có 46 dự án đi vào hoạt động với tổng vốn đầu tư trên 3.000 tỷ đồng; trên 550 doanh nghiệpđầu tư kinh doanh và hơn 3.000 hộ kinh doanh cá thể.

Nhưng nay, sự sầm uất ngày nào đã biến mất, thay vào đó là cảnh đìu hiu đến hoang tàn; khu thương mại vắng hoe, tiểu thương ngậm ngùi đóng cửa…

KKT cửa khẩu quốc tế Bờ Y cách đây gần 20 năm cũng được cơ chế đặc cách với nhiều ưu đãi, được xác định là cửa ngõ giao thương quan trọng của Tam giác Phát triển Việt Nam - Lào - Campuchia, điểm nhấn trong chiến lược liên kết phát triển giữa các nước ASEAN và Tiểu vùng sông Mekong… Hàng ngàn tỷ đồng từ ngân sách trung ương rót vào hạ tầng, chính quyền kêu gọi đầu tư, nhưng sau 19 năm xây dựng, đến nay, các cụm công nghiệp, khu công nghiệp tập trung tại đây mới có hơn 300 doanh nghiệp đăng ký, với vài chục doanh nghiệp nhỏ hoạt động… Trong giai đoạn 2016 - 2018, kim ngạch xuất nhập khẩu qua Cửa khẩu quốc tế Bờ Y đạt 564,2 triệu USD.

Với KKT cửa khẩu quốc tế Cầu Treo, trong giai đoạn 2008 - 2014, ai đã từng đặt chân đến Hà Tĩnh đều cảm nhận được hoạt động kinh doanh, vận chuyển hàng hóa xuất nhập khẩu tại KKT cửa khẩu này diễn ra sôi động, sầm uất, nhiều doanh nghiệp đầu tư “ăn nên làm ra”. Nhưng nay, nhiều doanh nghiệp đã “bỏ của chạy lấy người”, số còn lại đang đứng bên bờ vực phá sản.

Đơn cử, năm 2012, sau khi được cấp 1 ha đất có vị trí đắc địa tại KKT cửa khẩu quốc tế Cầu Treo, Công ty CK đã đầu tư hàng trăm tỷ đồng xây dựng Dự án Cổng kiểm soát nội địa (cổng B) và Dự án Trung tâm thương mại tổng hợp. Nhưng sau hơn 1 năm thi công, khu thương mại này nằm im lìm và bỏ hoang từ đó đến nay…

Theo số liệu thống kê của Cục Hải quan Hà Tĩnh, thu ngân sách tại KKT cửa khẩu quốc tế Cầu Treo giảm mạnh theo từng năm. Năm 2014, thu ngân sách của KKT này đạt 225 tỷ đồng, năm 2015 đạt 186 tỷ đồng, năm 2016 giảm còn 111 tỷ đồng, năm 2017 tụt xuống 45 tỷ đồng và năm 2018 chỉ còn dưới 40 tỷ đồng.

Rào cản từ chính sách

Từ năm 2007, theo quyết định của Thủ tướng Chính phủ, các KKT cửa khẩu, như Cầu Treo, Lao Bảo, Bờ Y… được công nhận là khu phi thuế quan với hàng loạt ưu đãi về chính sách tài chính, đầu tư, đất đai cho các nhà đầu tư hoạt động trong KKT. Nhờ đó, đã thu hút được hàng ngàn doanh nghiệp và hộ cá thể đầu tư sản xuất, kinh doanh.