Bảo tồn giá trị độc đáo

Đồng bào dân tộc Thổ ở Nghệ An sinh sống rải rác ở các huyện: Tân Kỳ, Nghĩa Đàn, Quỳ Hợp, Quế Phong và đều tôn vinh những vũ điệu cồng chiêng.

Cồng chiêng của người Thổ gồm 4 chiếc, trong đó 3 chiếc được treo lên, 1 chiếc cầm tay. Cồng được đánh thành 3 nhịp, mới vào đánh nhịp chậm, sau 1 lúc đánh nhanh và cuối cùng khi mọi người đã hứng khởi thì đánh nhịp nhảy lên. Với người Thổ ở Nghệ An, dịp lễ hội, đám cưới hay ma chay…, họ đều tổ chức đánh cồng chiêng. Nét văn hóa này đã truyền từ đời này sang đời khác trong cộng đồng người dân nơi đây.

Tiếng cồng chiêng gắn bó với họ trong suốt cuộc đời, ngay từ khi còn nhỏ, họ đã được cha mẹ bồng đi xem hát múa cồng chiêng. Khi lớn dần, tiếng cồng chiêng cũng ngấm vào máu thịt, họ đánh cồng chiêng thành thạo, biết hát, nhảy các vũ điệu dân gian. Đến lúc trưởng thành, từ các lễ hội cồng chiêng, hát đối để giao duyên, tìm kiếm bạn đời. Đến khi qua đời, cũng được tiếng cồng chiêng đưa tiễn.

Theo bà Trương Thị Thống (thành viên câu lạc bộ Cồng chiêng xóm Long Thọ, xã Giai Xuân, huyện Tân Kỳ): Mỗi bản cồng chiêng là dành riêng cho một sự kiện quan trọng trong sinh hoạt văn hóa của dân tộc Thổ. Đó cũng là lời tâm tình của lòng người với trời đất, núi rừng, lời tâm sự của các đôi trai gái tìm duyên để hát đối đáp nhau. Qua đó, biết bao đôi trai gái người Thổ đã nên duyên vợ chồng.

Câu lạc bộ Cồng chiêng của xã Giai Xuân được thành lập năm 2022. Nhưng trước đó rất lâu, mọi người vẫn thường tụ tập ở nhà bà Thống để chơi cồng chiêng, hát múa và đan võng gai. Tại câu lạc bộ, các thành viên cùng nhau học đánh cồng chiêng, chia sẻ những điệu cồng chiêng của dân tộc. Ở xã, mọi người thường dạy truyền kinh nghiệm cho nhau theo kiểu truyền miệng, trí nhớ, sự quan sát và tự học hỏi...

Bộ cồng chiêng được sử dụng rộng rãi trong cộng đồng người Thổ, được xem như một vật thiêng, là sợi dây nối kết giữa người trần và các đấng linh thiêng; là nơi gửi gắm những tâm tư, tình cảm, gắn bó mật thiết trong cuộc sống tâm linh của đồng bào.

Ngày nay, cứ vào các dịp lễ, Tết, lễ mừng lúa mới hay lễ xuống đồng, đồng bào Thổ lại mở hội cồng chiêng. Thường vào các ngày đầu năm của Tết Âm lịch, người dân nơi đây chọn làm ngày đẹp để tổ chức hội cồng chiêng với mong muốn xua đuổi tà ma, cầu cho một năm mới mưa thuận gió hòa, nhà nhà đủ cái ăn, cái mặc, làng bản yên vui…

Không khí lễ hội trở nên rộn ràng tươi vui khi tiếng cồng chiêng hòa lẫn với tiếng hát và tiếng hò reo cổ vũ cho những thành viên tham gia các trò chơi dân gian truyền thống. Chị Trương Thị Lan Thương (xã Nghĩa Xuân, huyện Quỳ Hợp, tỉnh Nghệ An) chia sẻ: "Khi nghe tiếng cồng chiêng vang lên, tôi muốn hòa mình vào những âm thanh này".

Nỗ lực phục hồi, gìn giữ

Yêu cồng chiêng là thế nhưng đã có những khoảng thời gian dài, đồng bào nơi đây không được đánh cồng chiêng, tụ tập vui chơi, hát múa. Do kinh tế khó khăn, hầu như các nhà trong xóm đều đã bán hết các bộ cồng chiêng, trong đó có những bộ rất cổ.

Không chỉ có vậy, việc tìm kiếm, khôi phục các bài cồng chiêng cổ cũng khó khăn. Từ xưa tới nay, các bài cồng chiêng cổ thường chỉ được lưu truyền thông qua việc dạy truyền miệng từ thế hệ này sang thế hệ khác. Do bị gián đoạn quá lâu, các vị cao niên trong xã lần lượt qua đời, mang theo các làn điệu, bài hát cồng chiêng cổ, không kịp truyền lại cho con cháu…

Ông Vũ Ngọc Sơn, Chủ tịch UBND xã Giai Xuân cho biết, xã có hơn 9.000 người, trong đó đồng bào Thổ chiếm gần 70%. Từ nhiều năm nay, ngoài việc chú trọng phát triển đời sống kinh tế, các cán bộ xã luôn tìm cách để khôi phục cồng chiêng và các nét văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc Thổ.