Vấn đề là sau khi đã yên được mặt trận này, ta cần dồn sức để tiến vào một mặt trận khó khăn hơn, đó là phòng chống các hành vi lừa đảo, sử dụng mô hình đa cấp để huy động tài chính, nhất là trên mạng (hoạt động ponzi).

Thời gian qua, hoạt động bán hàng đa cấp ở Việt Nam phát triển rất nhanh nhưng trong quá trình hoạt động đã phát sinh nhiều vi phạm, xin ông cho biết, nguyên nhân của tình trạng này xuất phát từ đâu. Phải chăng, luật pháp về quản lý bán hàng đa cấp đang còn nhiều lỗ hổng?

Có 3 nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng vi phạm trong hoạt động bán hàng đa cấp. Một là, năng lực của cơ quan quản lý ở cả Trung ương và địa phương còn hạn chế. Hai là, khung khổ pháp lý chưa thực sự hoàn thiện. Ba là, nhận thức sai lầm của người tham gia bán hàng đa cấp về bản chất cũng như lợi ích của hoạt động này.

Trong 6 tháng qua, Bộ Công Thương đã phối hợp với UBND các tỉnh và các Sở Công Thương tập trung khắc phục cả 3 nguyên nhân này nên tình hình đã có sự chuyển biến tích cực và rõ rệt. Các vi phạm trong hoạt động bán hàng đa cấp đã giảm hẳn. Tuy nhiên, đã xuất hiện một hình thức vi phạm mới, không liên quan đến bán hàng đa cấp, đó là sử dụng mô hình đa cấp để huy động tài chính, ví dụ như mời chào mua tiền ảo, mời chào bỏ vốn đầu tư vào các dự án "bánh vẽ"... Đây là những hành vi đã bị pháp luật nghiêm cấm nên chỉ có thể xử lý bằng hình sự.

Có ý kiến cho rằng, khi cơ quan kiểm tra bán hàng đa cấp vào cuộc thì "sờ" đâu cũng thấy sai phạm. Vậy chúng ta có nên khuyến khích loại hình kinh doanh này nữa không?

Nếu là bán hàng đa cấp đúng nghĩa, luật pháp sẽ không ngăn cản. Luật pháp không "khuyến khích" bởi đây là hoạt động kinh doanh có điều kiện và các điều kiện đó sẽ còn tiếp tục được bổ sung, hoàn thiện trong thời gian tới, nhưng cũng không hạn chế các DN đáp ứng đủ điều kiện và hoạt động theo đúng quy định. Tuy nhiên, với những hành vi sử dụng mô hình đa cấp để huy động tài chính đã bị luật pháp nghiêm cấm, cần có chế tài để xử lý kịp thời và nghiêm khắc hơn.

Được biết, Bộ Công Thương đang được giao chủ trì xây dựng dự thảo nghị định thay thế Nghị định 42/2014/NĐ-CP về quản lý bán hàng đa cấp. Đây có được cho là công cụ hữu hiệu để đưa kinh doanh bán hàng đa cấp vào khuôn khổ?

Khi tham mưu cho Bộ Công Thương ban hành Chỉ thị 02 về tăng cường quản lý hoạt động bán hàng đa cấp, chúng tôi đã nhận thấy những bất cập của Nghị định 42 về phương pháp quản lý. Vì vậy, Chỉ thị 02 đã hướng đến một phương pháp quản lý mới toàn diện hơn, gắn kết hơn giữa các lực lượng và đặc biệt coi trọng tính minh bạch, công khai trong các hoạt động kiểm tra giám sát.

Dự thảo Nghị định thay thế Nghị định 42 sẽ được trình Chính phủ trước cuối năm nay. Căn cứ kinh nghiệm thực hiện Chỉ thị 02, sẽ có nhiều nội dung được điều chỉnh hoặc bổ sung để bảo đảm các doanh nghiệp bán hàng đa cấp, một khi được cấp giấy phép hoạt động, sẽ không thể lợi dụng giấy phép này để thực hiện các hành vi bất chính. Cơ chế phối hợp giữa các cơ quan, lực lượng cũng được làm rõ hơn để bảo đảm hiệu lực, hiệu quả của quản lý nhà nước, nhất là trong khâu kiểm tra, giám sát.

Nói công bằng thì quản lý bán hàng đa cấp không dễ nhưng cũng không quá khó. Bằng chứng là thời gian qua, khi các cơ quan Nhà nước vào cuộc một cách bài bản hơn, có sự phối hợp tốt hơn thì các hiện tượng nhộn nhạo trong bán hàng đa cấp đã giảm hẳn. Vì vậy, tôi tin rằng Nghị định sửa đổi Nghị định 42 chắc chắn sẽ là công cụ hữu hiệu để đưa bán hàng đa cấp đi vào trật tự. Khó nhất lúc này là phát hiện và xử lý kịp thời các hành vi sử dụng mô hình đa cấp để huy động tài chính, nhất là trong môi trường mạng. Do các hành vi này không thuộc phạm vi điều chỉnh của Nghị định về bán hàng đa cấp, cũng không thuộc phạm vi quản lý của ngành Công Thương nên nếu kỳ vọng Nghị định thay thế Nghị định 42 sẽ chấm dứt được các hành vi này thì đó là kỳ vọng không hợp lý.

Theo như ông nói, Nghị định 42 sinh ra là để quản lý bán hàng đa cấp thực sự chứ không sinh ra để quản lý bán hàng đa cấp “biến tướng” như trò chơi ponzi, huy động tài chính… Vậy, những hành vi này sẽ được quản lý như thế nào, thưa ông?

Như tôi đã nói, để quản lý bán hàng đa cấp đúng nghĩa không khó. Với một khung khổ pháp lý hoàn thiện hơn, có thể bảo đảm môi trường cho hoạt động bán hàng đa cấp phát triển lành mạnh. Vấn đề là sau khi đã yên được mặt trận này, ta cần dồn sức để tiến vào một mặt trận khó khăn hơn, đó là phòng chống các hành vi lừa đảo, sử dụng mô hình đa cấp để huy động tài chính, nhất là trên mạng (hoạt động ponzi). Mặc dù đây không phải là chức năng của ngành Công Thương nhưng chúng tôi sẽ chỉ đạo Cục Quản lý cạnh tranh và các Sở Công Thương phối hợp chặt chẽ với các cơ quan chức năng khác trong việc này, đồng thời coi trọng việc nâng cao năng lực phát hiện các hành vi này cho các cán bộ tại địa phương.

Cục Quản lý cạnh tranh sẽ liên hệ mời một số chuyên gia quốc tế vào Việt Nam để tìm hiểu kinh nghiệm các nước trong việc phát hiện sớm và ngăn chặn các hành vi bán hàng đa cấp biến tướng cũng như các hoạt động ponzi từ lúc mới manh nha. Mặt khác, sẽ tăng cường tuyên truyền để người dân phân biệt giữa bán hàng đa cấp và trò chơi ponzi. Phương thức tuyên truyền cũng phải thay đổi, thí dụ như phối hợp với Đoàn thanh niên để đưa các tờ rơi tuyên truyền vào các trường đại học, hoặc tận dụng hệ thống truyền thanh xã, phường để phổ biến thông tin tới các bác hưu trí…

Với những vi phạm của các DN đã được phát hiện, quyền lợi của người tham gia sẽ được bảo vệ như thế nào?

Với những người tham gia bán hàng đa cấp đúng nghĩa, quyền lợi sẽ được pháp luật về bán hàng đa cấp bảo vệ. Với những người không phải là người bán hàng đa cấp đúng nghĩa, tức là chỉ nộp tiền cho công ty để cùng công ty chơi trò chơi tài chính, pháp luật về bán hàng đa cấp sẽ không thể bảo vệ được. Để được bảo vệ quyền lợi, họ cần sử dụng các công cụ pháp luật khác mà cụ thể là pháp luật dân sự, tức là đưa vụ việc ra tòa dân sự, hoặc hình sự, tức là trình báo cho cơ quan Công an nếu có lý do để cho rằng mình đã bị lừa đảo.

Xin cảm ơn ông!