Âp được tổ chức ở xã, dưới xã là ấp. Khóm được tổ chức ở phường, thị trấn, dưới phường, thị trấn là khóm. Ấp, khóm không phải là một cấp hành chính mà là tổ chức tự quản của cộng đồng dân cư có chung địa bàn cư trú trong một khu vực ở một xã, phường, thị trấn (xã, phường, thị trấn sau đây gọi chung là cấp xã). Ðây là nơi thực hiện dân chủ trực tiếp và rộng rãi để phát huy các hình thức hoạt động tự quản, tổ chức Nhân dân thực hiện chủ trương, đường lối của Ðảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước và nhiệm vụ cấp trên giao (Thông tư số 04/2012/TT-BNV ngày 31/8/2012 của Bộ trưởng Bộ Nội vụ).

Âp được tổ chức ở xã, dưới xã là ấp. Khóm được tổ chức ở phường, thị trấn, dưới phường, thị trấn là khóm. Ấp, khóm không phải là một cấp hành chính mà là tổ chức tự quản của cộng đồng dân cư có chung địa bàn cư trú trong một khu vực ở một xã, phường, thị trấn (xã, phường, thị trấn sau đây gọi chung là cấp xã). Ðây là nơi thực hiện dân chủ trực tiếp và rộng rãi để phát huy các hình thức hoạt động tự quản, tổ chức Nhân dân thực hiện chủ trương, đường lối của Ðảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước và nhiệm vụ cấp trên giao (Thông tư số 04/2012/TT-BNV ngày 31/8/2012 của Bộ trưởng Bộ Nội vụ).

Theo quy định của Quyết định 29/2012/QÐ-UBND ngày 28/12/2012 của UBND tỉnh Cà Mau: ấp, khóm chịu sự quản lý Nhà nước trực tiếp của chính quyền cấp xã. Hoạt động của ấp, khóm phải tuân thủ pháp luật, dân chủ, công khai, minh bạch; bảo đảm sự lãnh đạo, chỉ đạo của cấp uỷ Ðảng, chính quyền cấp xã và sự hướng dẫn, triển khai công tác của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội cấp xã. Ðến nay, trên địa bàn tỉnh có 101 xã, phường, thị trấn thành lập ấp, khóm và bầu trưởng ấp, khóm theo quy định.

Khóm 2, thị trấn Thới Bình, huyện Thới Bình tổ chức bầu phó khóm.

Việc tổ chức, hoạt động của ấp, khóm trên địa bàn đã qua được phát huy hiệu quả khá tốt trên nhiều lĩnh vực kinh tế, đời sống văn hoá - xã hội, an ninh, quốc phòng và trật tự an toàn xã hội… Cụ thể như: bàn và biểu quyết để cấp có thẩm quyền quyết định những nội dung theo quy định của pháp luật về thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn; bàn và quyết định trực tiếp việc thực hiện các công việc tự quản không trái với quy định của pháp luật trong việc xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh, hiện đại, phát triển sản xuất, xây dựng cơ sở hạ tầng, các công trình phúc lợi công cộng, giảm nghèo; thực hiện các chủ trương, đường lối của Ðảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước.

Bên cạnh là những công việc do cấp uỷ Ðảng, chính quyền, Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội cấp trên triển khai đối với ấp, khóm; thực hiện quyền và nghĩa vụ công dân đối với Nhà nước; bảo đảm đoàn kết, dân chủ, công khai, minh bạch, giữ gìn an ninh, trật tự, an toàn xã hội và vệ sinh môi trường; giữ gìn và phát huy truyền thống văn hoá tốt đẹp ở địa phương; xây dựng, giữ vững và phát huy danh hiệu “Ấp văn hoá”, “Khóm văn hoá”; phòng, chống các tệ nạn xã hội và xoá bỏ hủ tục lạc hậu; xây dựng và thực hiện quy ước của ấp, khóm; tích cực tham gia phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hoá ở khu dân cư” và các phong trào, các cuộc vận động do các tổ chức chính trị - xã hội phát động.

Nổi bật như các phong trào “Cổng an ninh trật tự”; câu lạc bộ phòng chống tội phạm, hoặc mô hình “Ánh sáng an ninh”, “Gậy, mõ an ninh”, câu lạc bộ “Phụ nữ không có người thân trong gia đình mắc các tệ nạn xã hội”. Ngoài ra, các tổ chức hội, đoàn thể trên địa bàn còn hỗ trợ vốn vay, tạo việc làm, tăng thu nhập cho các hộ gia đình hội viên có người thân lầm lỡ để phát triển kinh tế gia đình và ổn định cuộc sống... như ở ấp Tân Long A, xã Tân Tiến, huyện Ðầm Dơi; câu lạc bộ góp vốn phát triển kinh tế gia đình của Hội Cựu chiến binh Khóm 4, thị trấn Thới Bình, huyện Thới Bình…

Tuy nhiên, qua nghiên cứu, theo dõi thi hành Quyết định 29/2012/QÐ-UBND ngày 28/12/2012 của UBND tỉnh Cà Mau về việc bầu trưởng ấp, khóm và phó trưởng ấp, khóm phải tiến hành 2 cuộc bầu cử. Quy trình bầu phó trưởng ấp, khóm thực hiện như đối với trưởng ấp, khóm (Khoản 2, Ðiều 19), chỉ thêm phần trưởng ấp, khóm giới thiệu phó trưởng ấp, khóm giúp việc sau khi có sự thống nhất với Ban Công tác Mặt trận ấp, khóm (Khoản 1, Ðiều 19). Nguồn kinh phí tổ chức bầu, miễn nhiệm, bãi nhiệm trưởng ấp, khóm và phó trưởng ấp, khóm do ngân sách cấp xã đảm bảo (Ðiều 20). Vấn đề này được thực hiện trong đợt bầu trưởng, phó ấp, khóm năm 2015 có nhiều ý kiến người dân chưa đồng tình cao.

Ông Trần Phi Hùng, Khóm 3, thị trấn Thới Bình, cho biết: "Ðã qua có nhiều ý kiến cho rằng, việc tổ chức 2 cuộc bầu cử trưởng, phó ấp, khóm ở 2 khoảng thời gian cách nhau hơn 30 ngày để làm các bước bầu phó trưởng ấp, khóm đã làm tốn kém thời gian, nhân lực, giấy mực in ấn, tuyên truyền… kinh phí mỗi ấp, khóm chi phục vụ bầu cử các khoản trung bình tương đương 3 triệu đồng/cuộc, vì tất cả quy trình đều giống nhau từ tuyên truyền, hiệp thương, giới thiệu, họp dân, in ấn phiếu bầu, bỏ phiếu, kiểm phiếu… đến trình tự công nhận chuẩn y kết quả đều giống nhau. Tính trung bình mỗi đơn vị xã, phường, thị trấn có 9 ấp, khóm cũng phải tốn 54 triệu đồng, nếu tính toàn tỉnh 101 xã, phường, thị trấn phải chi phí tương đương 5 tỷ 450 triệu đồng".

"Nếu áp dụng hình thức tổ chức bầu trưởng, phó ấp, khóm cùng một lượt theo cách giới thiệu 3 người có số dư, lấy kết quả tín nhiệm theo phiếu bầu từ cao xuống thấp, ai phiếu cao thì đắc cử trưởng ấp, khóm và kế tiếp là phó ấp, khóm. Nếu được, có thể lấy kết quả của người còn lại công nhận tổ trưởng tổ hoà giải... Nếu làm cách này sẽ giảm thời gian, nhân lực, kinh phí, chi phí chỉ bằng 1/2 của số tiền 5 tỷ 450 triệu đồng từ ngân sách cấp xã", ông Hùng cho biết thêm..

Một vấn đề khác.

Mặc dù Quyết định 29/2012/QÐ-UBND quy định ấp, khóm phải có 6 loại sổ sách ghi chép sau:

1. Sổ ghi biên bản cuộc họp.

2. Sổ theo dõi tạm trú, tạm vắng.

3. Sổ ghi danh sách nhân khẩu trong ấp, khóm.

4. Sổ ghi tài sản của ấp, khóm và những công trình văn hoá, kinh tế do ấp, khóm quản lý.

5. Sổ theo dõi các hộ trong ấp, khóm thực hiện các nghĩa vụ Nhà nước quy định.

6. Sổ theo dõi tình hình đời sống của Nhân dân, có phân loại hộ giàu, khá, nghèo và các đối tượng đặc biệt khác cần phải quan tâm giúp đỡ (Ðiều 9).

Nhưng thực tế kiểm tra, hầu như các khóm, ấp không có các loại sổ sách nói trên. Ông Quách Văn Thọ, nguyên Trưởng Ấp 3, xã Thới Bình, huyện Thới Bình, người có thâm niên làm trưởng ấp, cho biết, đã qua chưa được cấp các loại sổ sách nói trên. Chỉ có năm 2014, Sở Tư pháp Cà Mau cấp sổ theo dõi công tác hoà giải ở cơ sở. Hiện nay, đa phần trưởng, phó khóm ghi sổ tay công tác, có nơi thì lưu giữ danh sách cử tri, rồi nhớ chừng chừng ấp có bao nhiêu hộ nghèo, cận nghèo, chưa có loại sổ in ấn theo hệ thống; hiện nay ấp, khóm cũng không tạo được mẫu sổ theo quy định.

Chính điều này cho thấy, nhiều cuộc điều tra tổng hợp số liệu không khớp, gây khó khăn cho thực thi pháp luật cũng như hoạch định chính sách của Ðảng, Nhà nước. Ví dụ: điều tra hộ mua bảo hiểm y tế; số hộ do công an xã, thị trấn khác với số hộ do trưởng khóm, ấp nắm; hoặc điều tra hộ thiệt hại lúa do thiên tai; số hộ được hưởng tiền bơm nước; hộ thiệt hại về thuỷ sản... hầu như số liệu điều tra chưa thật khớp nhau…

Sắp tới, cơ quan chức năng cần nghiên cứu tạo Mẫu 06, loại sổ theo Quyết định 29/2012/QÐ-UBND, thống nhất trên toàn tỉnh để giúp ấp, khóm có điều kiện hoạt động tốt hơn, thuận lợi hơn. Ðồng thời, để đảm bảo Quyết định 29/2012/QÐ-UBND ngày 28/12/2016 được thực thi trọn vẹn và hiệu quả, các cơ quan chức năng cần nghiên cứu điều tra lấy ý kiến cán bộ và Nhân dân về bầu trưởng, phó khóm, ấp, sao cho vừa đơn giản trình tự thủ tục, khoa học, vừa phù hợp thực tế khách quan, vừa tiết kiệm và đúng pháp luật./.

Bài và ảnh: Nguyễn Hùng Cường