Tự chứng nhận xuất xứ sẽ khiến DN phải thay đổi nhiều thói quen về nguồn gốc nguyên phụ liệu. Ảnh: TRẦN VIỆT

Bài toán khó

Tự CNXX hàng hóa được hiểu là trách nhiệm chứng nhận nguồn gốc xuất xứ của hàng hóa sẽ chuyển từ các cơ quan chuyên trách,ựchứngnhậnxuấtxứTháchthứcnhiềuhơncơhộbd kq 7m cơ quan quản lý sang DN hoặc nhà NK. Điều đó có nghĩa là DN hoặc nhà NK sẽ tự thực hiện các thủ tục và đáp ứng điều kiện để tuyên bố hàng hóa đáp ứng các tiêu chuẩn về nguồn gốc xuất xứ và tự chịu trách nhiệm về tính chính xác của tuyên bố đó thay vì xin cấp CNXX từ phía cơ quan quản lý như trước đây. Hiện DN Việt Nam đang có hai “cửa ngõ” để tiếp cận hình thức tự CNXX. Thứ nhất là theo các FTA (hiệp định thương mại tự do) và hai là theo mục tiêu chung của khối ASEAN.

Theo ông Trần Trung Thực, Trưởng đoàn đàm phán Hiệp định thương mại tự do giữa Việt Nam và khối EFTA, Việt Nam sẽ xem xét tham gia cơ chế tự CNXX của các thị trường EU và EFTA trong thời gian sớm nhất nhằm giúp DN tận dụng tối đa các các ưu đãi thuế quan theo các hiệp định thương mại tự do (FTA) và tạo thuận lợi cho hoạt động XK. Hiện Việt Nam đã tham gia 8 phiên đàm phán về FTA với khối EFTA gồm bốn thành viên chính thức là Thụy Sĩ, Na Uy, Iceland và Lich-ten-xtanh.

Phiên đàm phán thứ 8 vừa kết thúc vào đầu tháng 6 với việc 2 bên đã thống nhất được một số nội dung và hiểu biết rõ hơn về khả năng mở cửa thị trường. Trong khi FTA với khối EFTA và EU đang trong những bước tiến đàm phán, một FTA lớn khác là TPP (Hiệp định đối tác kinh tế xuyên Thái Bình Dương) đã xác lập rõ hơn về nhiệm vụ cũng như trách nhiệm của DN Việt Nam một khi Việt Nam tham gia vào sân chơi TPP này.

Theo Giám đốc Trung tâm WTO (VCCI) Trần Thị Thu Trang, khi Việt Nam chính thức tham gia TPP, DN Việt không phải sử dụng Giấy chứng nhận xuất xứ hàng hóa (C/O) nữa, thay vào đó là việc phải trình xuất xứ hàng hóa theo đúng yêu cầu của nhà NK, chịu chế tài cũng như những cuộc kiểm tra khắt khe của nhà NK. Đối với những DN đã có sự theo dõi, quan sát chuyển động của các vấn đề hội nhập, việc thay đổi thói quen đã là một dự liệu, tuy nhiên thực hiện tự CNXX này lại là một bài toán khó đối với những DN cả lớn lẫn bé nếu DN không nhanh chóng thay đổi thói quen trong kinh doanh là nguyên phụ liệu được NK phần lớn từ Trung Quốc.

Ngoài việc tự CNXX theo các FTA, mục tiêu của ASEAN là đến năm 2015 sẽ “phủ sóng” tự CNXX đến cả 10 nước ASEAN. Dự án thí điểm đầu tiên thực hiện cơ chế này, với sự tham gia của Brunei, Malaysia, Singapore và Thái Lan đã được thực hiện khoảng 1-2 năm qua với vài trăm DN tham gia, bao gồm cả DN thương mại và sản xuất.

Thay đổi thói quen

Theo bà Trần Thị Thu Hương, Giám đốc Trung tâm Xác nhận chứng từ, VCCI, với cơ chế tự CNXX, người XK muốn tham gia phải đăng ký với cơ quan có thẩm quyền để được cấp giấy phép là người XK được phép. Người XK được cấp phép sẽ tự khai báo xuất xứ theo mẫu quy định, hoặc trên hóa đơn thương mại. Với trị giá lô hàng dưới một mức quy định, tất cả DN sẽ được phép tự khai báo xuất xứ. Chế tài xử phạt sẽ được áp dụng trong trường hợp DN vi phạm. Tuy nhiên bà Hương cũng lo ngại rằng, với chế tài về vi phạm gian lận xuất xứ hàng hóa nhẹ như hiện nay sẽ khó răn đe DN cố tình vi phạm để hưởng lợi trong khi chế tài trên thế giới có thể phạt tù đối với chủ DN hoặc rút giấy phép kinh doanh.

Đứng từ góc độ của cơ quan quản lý, bà Hương lo lắng là thế nhưng vị Giám đốc Trung tâm xác nhận chứng từ này cũng thừa nhận rằng hiện nhiều DN chưa biết gì về hình thức tự CNXX này. Theo tìm hiểu của Báo Hải quan thì đây cũng là câu trả lời chung của DN khi được hỏi về tự CNXX. Thậm chí một vị Phó chủ tịch một hiệp hội liên quan khá nhiều đến XK còn đưa ra khuyến cáo rằng “tự CNXX là tốt nhưng cần phải xem quốc gia nào chấp nhận việc tự CNXX của Việt Nam”. Câu khuyến nghị này mới nghe có vẻ là hợp lý, nhưng thực ra vị Phó chủ tịch kia cũng không hề nắm bắt được những thông tin của vấn đề mà chỉ bình luận như một “cái máy”.

Tự CNXX nghe về lý thuyết thì sẽ mang lại nhiều lợi ích cũng như cơ hội cho DN Việt Nam. Tuy nhiên, như phân tích của Giám đốc Trung tâm WTO (VCCI) Trần Thị Thu Trang về yêu cầu nguyên phụ liệu và cơ chế kiểm tra thì DN Việt khó có thể đạt được như mong muốn. Thêm một ví dụ nữa khi ông Svein Gronlie, Tổng cục Hải quan Na Uy cho biết, hiện nay quy trình cấp phép cho hàng hóa NK vào khối EFTA rất khắt khe. Đối với Na Uy giấy phép tự CNXX hàng hóa cấp cho các nhà XK lần đầu vào thị trường này chỉ có thời hạn 2 năm. Kết thúc thời hạn trên, nếu DN tuân thủ tốt, giấy phép sẽ được cấp với thời hạn 5 năm. Ít nhất 1 lần trong giai đoạn 2 năm đầu thử thách và 2 lần trong thời gian 5 năm, cơ quan hải quan địa phương Na Uy sẽ kiểm soát các nhà XK được cấp phép, nếu phát hiện sai phạm sẽ bị tước giấy phép.

Có thế mới biết rằng, không có điều gì thuận lợi mà dễ đạt được. Thời gian kết thúc đàm phán cũng như mục tiêu chung của ASEAN đã đến gần, trong khi thông tin về những yêu cầu khắt khe của mỗi thị trường ngày càng nhiều. Nếu không muốn thêm một lần nữa thấm thía câu nói “thách thức nhiều hơn cơ hội”, DN Việt cần chạy nước rút, bắt đầu với kế hoạch tìm hiểu, trang bị kiến thức, thông tin và thay đổi những thói quen kinh doanh cũ không phù hợp với xu thế của tự CNXX.