Trong một cuộc trao đổi với cộng đồng các DNNVV mới đây, TS. Võ Trí Thành, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM), cho rằng cơ hội từ hội nhập là mênh mông nhưng vấn đề DN phải nỗ lực để nắm lấy.

Theo ông Thành, nhìn hội nhập không chỉ là lợi thế so sánh theo nghĩa truyền thống. Nếu các DN biết tận dụng, cơ hội từ các FTA là cực lớn, thị trường xuất khẩu hàng hóa nông sản, thủy sản, dệt may, da giày, đồ gỗ và nhiều ngành Việt Nam có lợi thế sẽ mở ra. Chỉ riêng RCEP với thị trường ASEAN+6 đã tập trung 45% dân số thế giới trong một thị trường. Với Hiệp định đối tác kinh tế chiến lược xuyên Thái Bình Dương (TPP) hàng hóa xuất khẩu vào thị trường Hoa Kỳ sẽ được hưởng mức thuế quan ưu đãi lớn, là cơ hội cho hàng hóa thâm nhập thị trường hàng đầu này.

Giao thương được dự báo sẽ bùng nổ sau khi Việt Nam tham gia sâu các FTA, khi chỉ riêng cảng Hải Phòng hàng hóa thông quan trong thời gian qua đã tăng lên đáng kể. Theo đó, nếu công suất thông quan những năm trước chỉ 20 triệu tấn hàng hóa, năm nay công suất bốc dỡ hàng dự báo đạt 70 triệu tấn/năm. Tại khu vực cảng Hải Phòng đã có hàng ngàn DN tham gia lĩnh vực logistics. Không phải ngẫu nhiên thời gian gần đây nhiều DN Việt Nam lại tỏ ý muốn đầu tư vào sân bay và hải cảng. Điều này cho thấy cơ hội từ hội nhập đang mở ra với họ.

Khi các yếu tố lao động giá rẻ đang mất dần, các cơ chế thu hút đầu tư như ưu đãi đất đai, miễn giảm thuế thu nhập DN không còn là lợi thế cạnh tranh riêng có của Việt Nam, vì các nước khác cũng làm được. Thực trạng này cho thấy mức thuế quan ưu đãi từ các FTA sẽ là lợi thế cạnh tranh quốc gia của Việt Nam trong thu hút vốn đầu tư nước ngoài (FDI).

Bên cạnh đó, các FTA sẽ là một nhân tố quan trọng nhất quyết định luồng đầu tư FDI vào Việt Nam trong thời gian tới; đồng thời góp phần định hướng lại cho cộng đồng DNVVN biết họ phải sản xuất nguyên phụ liệu gì để cung ứng cho từng ngành, cũng như để các tập đoàn hàng đầu phải mua nguyên phụ liệu sản xuất trong nước.

Thí dụ, trường hợp Samsung đầu tư vào Việt Nam, kim ngạch xuất khẩu 1 năm khoảng 26 tỷ USD. Nhưng để được hưởng các ưu đãi thuế quan từ các FTA Việt Nam tham gia, Samsung phải đáp ứng quy tắc về xuất xứ hàng hóa. Đây là cơ hội để các DNNVV Việt Nam tham gia một phần nhỏ vào chuỗi cung ứng toàn cầu của các tập đoàn FDI lớn như Samsung.

Để tận dụng tối đa các ưu đãi thuế quan từ các FTA mang lại, không có cách nào khác DN trong nước phải đáp ứng các yêu cầu về xuất xứ hàng hóa. Vì vậy các FTA sẽ có vai trò định hướng lại các nguyên phụ liệu đầu vào đối với các ngành có nguyên phụ liệu đang nhập khẩu nhiều hiện nay. Đây là khâu quan trọng giúp các chuỗi cung ứng tại Việt Nam được hoàn thiện, tạo thuận lợi để khu vực DNNVV từng bước tham gia sâu các chuỗi giá trị toàn cầu.

Trong khi đó, nếu TPP được ký kết, hàng hóa xuất khẩu vào Hoa Kỳ sẽ giảm được khoảng 17% giá trị nhờ miễn thuế. Nếu DN tận dụng được lợi thế này, đưa giá trị này về 0% sẽ nâng cao năng lực cạnh tranh. Tất nhiên, không phải các DN được hưởng trực tiếp các dòng thuế, mà gián tiếp được phân chia nhau trong chuỗi cung ứng.

Với các FTA mới Việt Nam sẽ tham gia như TPP, RCEP, EVFTA… quy tắc xuất xứ ưu đãi là căn cứ duy nhất để đo mức độ thuận lợi của các FTA. Dù Việt Nam đã ký kết các FTA nhưng chưa chắc hàng hóa xuất khẩu vào các thị trường đối tác sẽ được hưởng ngay các ưu đãi thuế quan xuất khẩu từ 0 -5%, nhưng đây là lúc DN phải chuẩn bị kỹ lưỡng để nắm bắt cơ hội mang lại.

Số liệu của Cục Xuất nhập khẩu cho thấy dù Việt Nam đã tham gia FTA ASEAN - Trung Quốc (ACFTA) nhưng trong số 15 tỷ USD Việt Nam xuất khẩu sang Trung Quốc năm 2014, chỉ 33% giá trị hàng hóa được hưởng thuế quan ưu đãi theo ACFTA.

Điều này cho thấy, với các FTA có độ phủ, tầm ảnh hưởng sâu rộng như TPP, RCEP hay EVFTA, đi kèm với yêu cầu gắt gao về xuất xứ hàng hóa, sẽ buộc DN phải tính toán lại trong việc đầu tư nguồn nguyên phụ liệu trong nước, không chỉ đơn thuần là nhập khẩu nguyên phụ liệu, linh kiện, thiết bị về và làm gia công như hiện nay.