Hiến pháp (HP) sửa đổi HPnăm 1992 đã được Quốc hội thông qua ngày 28-11-2013. Trong HP sửa đổi có ChươngVIII - Tòa án nhân dân (TAND),ácquyđịnhvềTòaánnhândântrongHiếnphápsửađổket qua bong d Viện Kiểm sát nhân dân. Những nội dung mới và địnhhướng sửa đổi Luật Tổ chức TAND được thể hiện cụ thể như sau:

Quyền tư pháp

Khoản1 Điều 102 HP sửa đổi quy định: “TAND là cơ quan xét xử của nước CHXHCN ViệtNam, thực hiện quyền tư pháp”. HP năm 1992 chỉ quy định TAND chỉ là cơ quan xétxử của nước CHXHCN Việt Nam. Nội dung mới này có ý nghĩa đặc biệt quan trọng,nhằm phân định quyền lực nhà nước theo hướng TAND là cơ quan thực hiện quyền tưpháp, Chính phủ là cơ quan thực hiện quyền hành pháp, Quốc hội là cơ quan thựchiện quyền lập hiến, lập pháp. Đây là định hướng nhằm hoàn thiện bộ máy nhà nướcpháp quyền XHCN.

Ảnh minh họa

Nộidung mới nêu trên về TAND là cơ sở pháp lý để giao cho TAND có thẩm quyền giảiquyết những loại vụ việc liên quan đến việc hạn chế quyền nhân thân của côngdân, mà những loại việc đó hiện nay là các cơ quan hành chính đang thực hiện,ví dụ như việc ra các quyết định áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh hoặc quyếtđịnh đưa người vào các trung tâm giáo dưỡng, cai nghiện…

Không phụ thuộc địa giớihành chính

Nghịquyết 49 của Bộ Chính trị về cải cách tư pháp đã xác định tổ chức hệ thống TAtheo cấp xét xử không phụ thuộc vào địa giới hành chính. HP sửa đổi đã thể chếquan điểm này về tổ chức TAND, cụ thể là: Khoản 2 Điều 102 HP sửa đổi quy định“TAND gồm TAND tối cao và các TA khác do luật định”.

Nhưvậy, theo quy định này của HP thì hệ thống TA được tổ chức theo cấp xét xửkhông phụ thuộc vào địa giới hành chính. Do đó, Luật Tổ chức TAND sẽ được sửa đổitheo hướng quy định về tổ chức TA theo 4 cấp, cụ thể là: (1) TAND sơ thẩm (ST)khu vực là cấp xét xử ST hầu hết các loại vụ án (VA) thuộc thẩm quyền của TAND.(2) TAND cấp tỉnh là cấp xét xử phúc thẩm (PT) là chủ yếu, xét xử ST một số loạiVA thuộc các trường hợp mà TAND ST khu vực không có thẩm quyền xét xử ST. (3)TAND cấp cao là cấp xét xử PT và có thẩm quyền xét xử theo thủ tục giám đốc thẩm(GĐT) hoặc tái thẩm (TT). (4) TAND tối cao là cấp xét xử GĐT, TT cao nhất và chủyếu là tổng kết kinh nghiệm xét xử, hướng dẫn áp dụng pháp luật.

Tổchức TA theo 4 cấp nêu trên thì chỉ có TAND cấp tỉnh là gắn với địa giới hànhchính cấp tỉnh, còn TAND ST khu vực, TAND cấp cao không phụ thuộc vào địa giớihành chính. Theo đó, đây cũng là những yếu tố để bảo đảm cho tính khả thi củanguyên tắc TA xét xử độc lập và chỉ tuân theo pháp luật.

Không có giới hạn trong xétxử

Vềcác nguyên tắc hoạt động của TAND, HP sửa đổi có một số nội dung quy định mới,nhằm bảo đảm nâng cao chất lượng, hiệu quả của công tác xét xử của TAND các cấp.Cụ thể là: Đối với nguyên tắc TA xét xử độc lập, HP năm 1992 quy định “Khi xétxử Thẩm phán và Hội thẩm độc lập và chỉ tuân theo pháp luật”. HP sửa đổi quy định:“Thẩm phán, Hội thẩm xét xử độc lập và chỉ tuân theo pháp luật; nghiêm cấm cơquan, tổ chức, cá nhân can thiệp vào việc xét xử của Thẩm phán, Hội thẩm”. Vớiquy định này của HP sửa đổi thì nguyên tắc độc lập xét xử có nội dung mới là:Tiến trình Thẩm phán, Hội thẩm độc lập xét xử là độc lập trong mọi hoạt động củamình theo quy định của pháp luật tố tụng kể từ khi thụ lý VA cho đến khi kếtthúc phiên tòa xét xử chứ không chỉ giới hạn bởi “khi xét xử” như quy định củaHP năm 1992.

Cụmtừ “nghiêm cấm cơ quan, tổ chức, cá nhân can thiệp vào việc xét xử của Thẩmphán, Hội thẩm” trong công tác xét xử và cũng là bảo đảm cho nguyên tắc này phảiđược thực thi trong thực tiễn xét xử của Thẩm phán và Hội thẩm. Đối với nguyêntắc xét xử tập thể, HP sửa đổi quy định: “TAND xét xử tập thể và quyết địnhtheo đa số trừ trường hợp xét xử theo thủ tục rút gọn”. Cụm từ “trừ trường hợpxét xử theo thủ tục rút gọn” là nội dung mới của nguyên tắc này. Còn thủ tụcrút gọn được quy định trong pháp luật tố tụng theo hướng những vụ việc đơn giản,rõ ràng thì chỉ cần một Thẩm phán xem xét giải quyết chứ không cần Hội đồng xétxử như hiện nay, nhằm những vụ việc đó được giải quyết nhanh chóng, kịp thờinhưng vẫn đảm bảo đúng pháp luật và đạt hiệu quả, tiết kiệm về thời gian cho nhữngngười tham gia tố tụng.

Án hiệu lực phải được thihành

HPsửa đổi bổ sung nguyên tắc mới là “Chế độ xét xử ST, PT được bảo đảm”. Nguyên tắcnày, HP năm 1992 chưa có, nhưng được thể hiện trong Luật Tổ chức TAND với nộidung: “TA thực hiện chế độ hai cấp xét xử”. Về bản chất thì cách thể hiện củanguyên tắc nêu trên của HP sửa đổi có kế thừa, song có bao hàm những nội dung mớiđó là khẳng định hai cấp xét xử là cấp ST và cấp PT. Hoạt động GĐT, TT của TAkhông phải là cấp xét xử. Có như vậy thì những vụ việc được TA giải quyết xét xửđã có hiệu lực pháp luật (đã qua giải quyết xét xử ở cấp PT) phải được thihành, tránh khiếu nại kéo dài.

NGUYÊN PHÚC